Çeşitli nedenlerden Osmanlı Devleti'ne yönelik araştırmalar, tartışmalı ve polemik bir hal almaktadır. Altı yüz yıl gibi bir birikime ve tecrübeye sahip Osmanlı'nın birçok yönüyle aydınlatılması gerekiyor. Var olan bilgilenmeler daha çok eleştirel ve tepkisel çerçeve de kalmaktadır. Yazılan ciddi kaynaklar gölgede kalmaktadır. İlgisiz kalan bu kitaplar okunmuyor. Okuyucuların ilgisini çeken kitaplarda yüzeysel ve polemik oluşturan konularla sınırlıdır. Durum böyle olunca da büyük bir birikimden mahrum kalmak demek oluyor.  

Tarih günümüz anlayışıyla daha çok siyasi ve ekonomik yönleriyle gündeme gelmektedir. Bilim, sosyal, kültür ve eğitim ihmal edilmiştir. Bu alanlarda hem kaynak sıkıntısı hem de araştırmayı yapacak insanların azlığından kaynaklanmaktadır.

Osmanlının kültür ve siyasi hayatının temel taşlarından biri olan Osmanlı bilim tarihi de ihmal edilen ve az konu edinen bir alandır. Geniş çerçevede Osmanlılarda, dar çerçevede Osmanlı medreselerinde riyazi ve tabii bilimlerin eğitim-öğretim ile ilgili şimdiye kadar müstakil bir çalışma yapılmamıştır.

Konu ile ilgili istenen ölçüde herhangi bir çalışmanın mevcut olmayışı, hal tercümesi kaynaklarındaki bilgi kıtlığından ve konu ile ilgili kaynaklara inilmeyişinden ileri gelmektedir. Osmanlının medreselerine ve ilimlerine yönelik bir konuyu elen alan daha çok dayandığı malzemenin tespitine bağlı olarak, neleri ve nasılları bakımından inceleyen, ne içinleri daha sonraki araştırmalara ve araştırmacılara bırakan Cevat İzgi'nin 'Osmanlı Medreselerinde İlim' çalışması Osmanlı bilim tarihi üzerine yaptığı bir doktora çalışması.

İzgi, çalışmasının Osmanlı ilim tarihi alanında bir veri tabanı oluşturma hedefiyle hazırladığını, dolaysıyla konunun medreselerle sınırlandığını ifade etmektedir.

İzgi, çalışmasında Osmanlı medreselerinin teşkilat kadrosu, tedrisat kanunları ve müfredat programları gibi konuların üzerinde durmakta ve elden geldiğince birinci dereceden kaynaklara indiğinden, daha sonra riyazi ilimler ve alt dallar ile bu alanda okutulan klasik eserler ayrıca Osmanlı döneminde bu alanlarda telif edilen çalışmalar, nüshalar ile birlikte ele alınmaktadır.

Kitap, birçok olumlu ve olumsuz nitelikler taşımaktadır. Yayıncının belirttiği birkaç nokta şudur:

Konunun içeriği gereği eser ve yazar ile konu düzeyinde verilen örnekler yeri geldiğinde aynen tekrar edilmiştir. Dolaysıyla eserde sık sık tekrarlara düşülmüştür. Bu tekrarlar dipnotlarda da mevcuttur.

Verilen yazmalarla ilgili yakın dönemlerde yurt içinde ve yurt dışına yapılan tenkitli metin yayınları göz önüne alınmamış daha çok Osmanlı döneminde basılan ders kitapları ile son dönemde yayınlanan ders kitapları kullanılmıştır...

Osmanlı döneminde okutulan eserler anılırken kaleme alınan tarihi değil, en çok okutulan ve en çok üstünde durulan eserlere göre sıralanmıştır.

Birçok bilim adamın yaşadığı gibi İzgi'de bu doktora tezini hazırlarken maddi ve manevi sıkıntılar yaşamıştır. Kendisine verilen desteğin yetersiz olmasından dolayı eserin hazırlanmasında zorluklar yaşadığını anlatmaktadır.

İki cilt halinde hazırlanan eserlerin birinci cildinin giriş bölümünde: 'Osmanlı Medreseleri'nin Teşkilatı', 'Osmanlı Medreselerinin Kadrosu', 'Osmanlı Medreseleri'nin Tedrisat Kanunu ve Müfredat Programı', 'Osmanlılarda Akli İlimler ve Alimlerin Bu İlimlere Karşı Takındığı Tavır', 'Kuruluştan Medreselerin Kapatılmasına Kadar Osmanlı Alimlerinin İlim Seviyesi ile İlgili Bazı Genel Tespitler'; Riyazi İlimler bölümünde: 'Aritmetik-Cebir', 'Geometri', 'Astronomi', 'Müzik' konuları ele alınmıştır.

Eserin ikinci cildinde: Tabii ilimler Tıp, Fizik, Kimya, Botanik, Zooloji, Mineraloji, Jeoloji, Ziraat, Coğrafya gibi konular ele alınmıştır.

Eserin Osmanlı eğitim-öğretim hakkında merak duyanlar için önemli bir nitelik taşımaktadır.

Künye:

 Kitap: Osmanlı Medreslerinde İlim

Yazar: Cevat İzgi

Yayınevi: İz

Baskı: 1, İstanbul / 1997

Sayfa: I. Cilt 471, II cilt 350

Osman Tatlı

[email protected]